आळंदी वार्ता: संत ज्ञानेश्वर महाराजांचे संजीवन समाधी स्थळ असलेले आळंदी हे वारकऱ्यांचे पवित्र तीर्थक्षेत्र आहे. वर्षभर लाखो भाविक येथे भेट देतात, विशेषत: आषाढी आणि कार्तिकी वारीदरम्यान पाच लाखांहून अधिक वारकरी माऊलींच्या दर्शनासाठी येतात. मात्र, या पवित्र स्थळावरील स्वच्छतेची दुरवस्था आणि विशेषत: श्री संत जनाबाई मराठा धर्मशाळेजवळील महिलांसाठीचे स्वच्छतागृह अनेक महिन्यांपासून बंद असल्याने भाविकांमध्ये नाराजी पसरली आहे. याशिवाय, या परिसरात प्लास्टिकसह इतर कचऱ्याचे ढीग सातत्याने आढळत असल्याने स्वच्छ भारत अभियानाच्या उद्देशाला हरताळ फासला जात आहे.
भारत सरकारने 2 ऑक्टूबर 2014 रोजी पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांच्या हस्ते स्वच्छ भारत अभियानाची सुरुवात केली. या अभियानाचा मुख्य उद्देश देशाला खुले शौचमुक्त (ODF) करणे, कचरा व्यवस्थापन सुधारणे आणि नागरिकांमध्ये स्वच्छतेबाबत जागरूकता निर्माण करणे हा आहे. ग्रामीण आणि शहरी भागात शौचालयांचे बांधकाम, कचऱ्याचे पुनर्चक्रण आणि सार्वजनिक ठिकाणांची स्वच्छता यावर भर देण्यात आला. या अभियानाला जनआंदोलनाचे स्वरूप प्राप्त झाले असून, देशभरात शौचालय बांधणी आणि कचरा व्यवस्थापनासाठी लाखो कोटी रुपयांचा निधी खर्चण्यात आला आहे. या अभियानाने पर्यावरण संरक्षण, पर्यटनाला चालना आणि आरोग्य सुधारणा यांसारखे अनेक लाभ मिळवले आहेत. मात्र, आळंदीतील परिस्थिती पाहता, स्थानिक नगरपरिषदेचे या बाबतीत मोठे अपयश दिसून येते.
श्री संत जनाबाई मराठा धर्मशाळेजवळील महिलांसाठीचे स्वच्छतागृह बंद असल्याने महिला भाविकांना मोठ्या अडचणींचा सामना करावा लागत आहे. विशेषत: वारीच्या काळात येणाऱ्या लाखो भाविक महिलांना स्वच्छतागृहाच्या अभावामुळे असुविधा सहन करावी लागते. याशिवाय, या परिसरात दररोज प्लास्टिकच्या बाटल्या, पिशव्या आणि इतर कचरा मोठ्या प्रमाणात पडलेला आढळतो. स्वच्छ भारत अभियानात प्लास्टिक कचऱ्यावर नियंत्रण आणि पुनर्चक्रणाला प्राधान्य देण्यात आले आहे, परंतु आळंदीतील ही परिस्थिती या उद्दिष्टांना छेद देणारी आहे. मुंबईसारख्या महानगरातही प्लास्टिक कचऱ्याचे प्रमाण वाढत असल्याचे अहवालातून समोर आले आहे, आणि आळंदी सारख्या तीर्थक्षेत्रातही हीच समस्या उद्भवत आहे.
आळंदी नगरपरिषदेचे हे अपयश केवळ स्थानिक प्रशासनाच्या निष्क्रियतेचेच द्योतक नाही, तर स्वच्छ भारत अभियानाच्या मूळ हेतूलाही धक्का लावणारे आहे. भाविकांच्या सुविधांसाठी आणि तीर्थक्षेत्राच्या पावित्र्य राखण्यासाठी स्वच्छतागृह तातडीने सुरू करणे आणि कचरा व्यवस्थापनासाठी प्रभावी पावले उचलणे गरजेचे आहे. स्थानिक प्रशासनाने कचरा संकलन, पुनर्चक्रण आणि नियमित स्वच्छता मोहिमांवर लक्ष केंद्रित करावे, अशी मागणी भाविक आणि स्थानिक नागरिकांनी केली आहे.
स्वच्छ भारत अभियानाने देशभरात स्वच्छतेचे महत्त्व अधोरेखित केले आहे. “स्वच्छता ही सेवा” आणि “स्वच्छ ग्रामीण भारत” सारख्या उपक्रमांनी नागरिकांना स्वच्छतेसाठी प्रेरित केले आहे. मात्र, आळंदीतील परिस्थिती पाहता, स्थानिक प्रशासनाने तातडीने पावले उचलून स्वच्छतागृह सुरू करावे आणि कचऱ्याचे व्यवस्थापन करावे, अशी अपेक्षा आहे.
