मुखें बोले ब्रम्हज्ञान । मनीं धनअभिमान ॥१॥
ऐशियाची करी सेवा । काय सुख होय जीवा ॥ध्रु.॥.
पोटासाठीं संत । झाले कलींत बहुत ॥२॥
विरळा ऐसा कोणी । तुका त्यासि लोटांगणी ॥३॥
तुकाराम महाराजांचा अभंग आणि त्यातील संदेशसंत तुकाराम महाराजांचा हा अभंग मानवी जीवनातील खरे भक्ती आणि खोट्या आडंबर यांच्यातील फरक स्पष्ट करतो. या अभंगातून तुकाराम महाराज समाजातील ढोंगीपणा आणि खऱ्या संतांचे दुर्मीळ स्वरूप यावर भाष्य करतात. पहिल्या ओळीत, “मुखें बोले ब्रम्हज्ञान, मनीं धनअभिमान,” ते अशा लोकांचा उल्लेख करतात जे तोंडी ब्रह्मज्ञानाचे उच्चार करतात, परंतु मनात संपत्ती आणि अभिमान बाळगतात. असे लोक बाह्यतः संतासारखे वागतात, पण त्यांचे अंतःकरण शुद्ध नसते.
दुसऱ्या ओळीत, “ऐशियाची करी सेवा, काय सुख होय जीवा,” तुकाराम महाराज म्हणतात की जे केवळ ऐहिक सुखांसाठी भक्ती करतात, त्यांना खरे आत्मिक सुख मिळत नाही. खरी भक्ती ही निस्वार्थ आणि ईश्वरप्राप्तीसाठी असावी, न की सांसारिक सुखांसाठी. ध्रुवपदात हीच भावना अधोरेखित होते. पुढे, “पोटासाठीं संत, झाले कलींत बहुत,” या ओळीत ते कलियुगातील खोट्या संतांचा निर्देश करतात, जे केवळ उदरनिर्वाहासाठी संताचा बुरखा पांघरतात. अशा लोकांचे भक्ती आणि अध्यात्म हे केवळ दिखावा असते.
शेवटच्या ओळीत, “विरळा ऐसा कोणी, तुका त्यासि लोटांगणी,” तुकाराम महाराज खऱ्या संताची महती सांगतात. खरा संत हा दुर्मीळ असतो, जो निस्वार्थपणे ईश्वरभक्तीत लीन असतो. अशा संताला ते नम्रपणे नमस्कार करतात. या अभंगातून तुकाराम महाराज समाजाला खरी भक्ती आणि खोट्या आडंबर यातील फरक समजावतात. खरे संत निस्वार्थी, शुद्ध आणि ईश्वरप्रेमी असतात, तर खोटे संत केवळ स्वार्थासाठी भक्तीचा दिखावा करतात. हा संदेश आजही समाजाला खऱ्या अध्यात्मिक मार्गावर चालण्याची प्रेरणा देतो.
